راهکارهای تحقق شهر 24 ساعته در کلانشهر مشهد

چکیده

محدود بودن ساعات فعالیت روزانه موجب مشكلات زیادی براي شهرها ميشود كه عمدتا ناشی از توزیع نامناسب تقاضا در ساعات مختلف شبانه روز است و از آن جمله ميتوان به افزايش ترافيك و شلوغ شدن مراكز تولید و جذب سفر در ساعات مشخصي از شبانهروز اشاره نمود. امروزه بسياري از شهرهاي پيشرفته دنيا زندگي شبانه را تجربه مي‌كنند، به‌طوري كه فعالیت 24 ساعته شهری بخشي از زندگي‌ آنها را تشكيل داده است.شهر مشهد به عنوان پایتخت معنوی ایران و همچنین يكي از سرزندهترين شهرهاي کشور بویژه در ساعات شب، دارای پتانسیل های اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی است که زمینهساز انجام پروژه های بازطراحی در راستای ارتقای عملکرد خیابان ها و مراکز فعال شبانه روزی میباشد. در این مقاله (که روش بررسی آن توصیفی–تحلیلی میباشد) ابتدا تلاش میشود تا با توجه به مفهوم شهرهای 24 ساعته، به ارتباط آن با توسعه همه جانبه شهری، و پویا و پرتحرک کردن محیطهای شهری پرداخته و راهکارهای ایجاد شهر 24 ساعته را به عنوان روش پديدارسازي زندگي شبانه مطرح نمود. در ادامه با استفاده از بانک دادههای حاوی تغییرات زمانی تردد سواره در معابر مشهد (نرم افزار SCATS) تقاضای سفر در معابر مهم شهر در ساعات مختلف شبانه روز مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت سه منطقه پر مخاطب حرم مطهر، منطقه گردشگري سپاد و خيابان امامت به عنوان قطبهاي فرهنگي مذهبي، تفريحي گردشگري و تجاري و خدماتي، و نیز كانونهاي اصلي جهت ارائه خدمات 24 ساعته پيشنهاد ميگردند. اجرایی نمودن این پیشنهاد مستلزم تدوین یک مکانیزم اجرایی و توصیه پارهای ملزومات میباشد که در بخش پایانی مقاله بدان پرداخته شده است.

نوشته های مرتبط

هیچ محتوایی موجود نیست

کلید واژگان: شهرهای 24 ساعته،فضاهاي شهري شبانه، فعاليتهاي شبانه،زندگی شبانه در مشهد

1- مقدمه

در پايان قرن بيستم، شهرهاي ما با بسياري از مشكلات در هر دو زمينه فضايي و عملكردي مواجه شدند.سابق بر این، بخش اصلي خدمات اوقات فراغت و فعاليت هاي اجتماعي – فرهنگي بر اساس نظم زماني ترسيم شده بر پايه ساعت كاري انجام ميشد که اين زمانبندي رفتاري، اختلالهاي كاركردي اجتماعي زيادي ايجاد كردند كه در زمينه هايي چون تحرك شهري (راهبندانها)، سرگرميها (انباشت و ازدحام دربرخي زمانها ، دورهها، آخر هفتهها و هزينههاي ناشي از آنها)، و به طور كلي در زندگي روزمره تجلی مییافتند. اين امر سبب پديد آمدن احساس كمبود وقت در مردم ميشد و بر این اساس انگيزه بزرگي را براي مديريت برساختارهاي زماني به وجود آورد. اما در سالهاي اخير گرايش به فعاليت در ساعات غيرمعمول در شمار زيادي از شهرهاي بزرگ جهان افزايش يافته است و بسياري از واحدهاي تجاري ، صنعتي و تفريحي به صورت شبانه روزي فعاليت مي كنند که این مساله نشان دهنده اهميت زمان غروب و شب به عنوان زماني براي فراغت و فعاليت هاي اجتماعي و فرهنگي میباشد. به عبارتی، محدوده هاي زماني از شبانه روز كه توجه چنداني به آنها نشده، و این يكي از موضوعات كليدي است كه بايستي به آن پرداخته شود.

1-بررسی موضوع

1-2-مفهوم شهر 24 ساعته:

در يك بررسي كلي از ابتكارات و پيش قدمي شهرهاي بريتانيايي، سه عنصر اوليه اين مفهوم (شهرهاي 24 ساعته و زندگي شبانه) مشخص ميشود:

1- فراهم كردن مركز شهر براي طيف گسترده اي از مردم براي لذت بردن از آن مكان بدون داشتن احساس ترس

2- توسعه اقتصاد شبانه شهر که تغيرات الگوهاي اشتغال در تركيب با افزايش درآمد دريافتي مد نظر است.

3- بهبود سيماي شهر براي جذب سرمايه هاي داخلي که يك مركز شهر سرزنده در شب به عنوان جاذبه مثبت براي جذب سرمايه هاي داخلي محسوب مي شود.[4]

هر سه مفهومي كه در بالا مطرح شد از مشكلات عمده و اساسي اکثر بافتهاي شهری است كه با به كار بستن رويكرد زندگي شبانه و استفاده از اقتصاد شبانه اين موانع و معضلات از بين رفته و محيطي جذاب براي شهروندان در اينگونه فضاها به وجود ميآيد.

2-2-ابعاد شهرهاي 24 ساعته

یک شهر 24 ساعته دارای سه بعد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی میباشد.

2-2-1- بعد اجتماعی

الف- نظارت مردم بر مردم:زندگي شبانه به عنوان رويكردي كه بازگرداننده حيات شبانه به نواحي سكونتي و مركزي است، سعي در احياي اين نوع نظارت دارد، چرا كه نواحي مركزي شهرها غالباً با فعاليت هاي تجاري و اداري محدود به زمان روز اشباع شدهاند. نظارتي كه به معناي نفي نظارت دولتي و يا نهادهاي وابسته به دولت نيست بلكه بر اين امر تاكيد ميگذارد كه با حضور مردم و نظارت آنها، ناهنجاريهاي اجتماعي به ميزان قابل توجهي كاهش يافته و فضاهاي كور، گم شده و بلااستفاده در زمان شب به فضاهاي امنتري تبديل ميشوند.

ب-مشاركت عمومي: جانمايي خدمات عمومي فعال شبانه مانند قهوه خانه ها، كافه ها و غذاخوري ها در فضاهاي محلهاي امكان شكلگيري پاتوقها و قرارگاههاي رفتاري را فراهم ميكند كه اين ديدارها و آشناييها، بسترساز شكلگيري گروههاي اجتماعي دوستي، كار و NGO ها مي شود. اين گروهها ميتوانند رسيدگي به امور ناهنجاريهاي اجتماعي محله را به عهده بگيرند و يا در زمينه رسيدگي به پاكيزگي و سلامت محله فعاليت كنند. بنابراين رويكرد زندگي شبانه در زمينه بالا بردن مسئوليت عمومي و مشاركت اجتماعي رويكردي بلند مدت و نيازمند زمان مورد نياز است.

2-2-2-بعد فرهنگي

هنر عمومي: زندگي شبانه با ديدگاهي مثبت به زمان استراحت در شب آن را فرصتي براي فراغت،لذت،شادي و خلاقيت ميبيند كه در زمان روز و ساعات كاري كمتر زماني براي آنها وجود دارد. راه حل آن را نيز در هنر و ابعاد چندگونه آن ميیابد كه فراهم آورنده شادي،لذت و خلاقيت در كنار يكديگر است. اين ديدگاه در شهرهاي چندفرهنگي مزيتي چند برابر ميیابد چرا كه وجود فرهنگ هاي مختلف در كنار يكديگر ميتواند تبادلات فرهنگي و هنري را از طريق برگزاري نمايش ها،گالري هاي هنري، بازارهاي موقت صنايع دستي و فرهنگي در فضاهاي عمومي افزايش دهد بنابراين فضاهاي شبانه ميتوانند بسترساز تبلور فرهنگ و هنر سرزمينهاي مختلف باشد.

2-2-3-بعد اقتصادي

مديريت هزينه و سود: ايجاد خدمات عمومي مانند زيرساخت ها، معابر، مدارس، كتابخانه ها، دانشگاهها، سالن هاي سينما و تئاتر و… هزينه هاي كلاني را براي شهر به دنبال دارد كه عدم استفاده از انها در بيش از 1/3 از زمان شبانه روز بازگشت سود مورد نياز از سرمايه گذاري هاي انجام شده را كاهش داده موجب كاهش تمايل به سرمايه گذاري نيز ميشود. زمانيكه از سالن هاي ورزشي و يا كتابخانه هاي مدارس بتوان براي فعال نگه داشتن مدارس در زمان شب استفاده كرد نه تنها تعامل دانش آموزان با محيط اجتماعي آموزش افزايش ميابد، بلكه با افزايش استفاده از فضا سود حاصل از سرمايه گذاري نيز افزايش ميابد. اين امر در نگاه كلي سبب بالا رفتن ميزان سرمايه گذاري دولتي و خصوصي در زمينه ايجاد زيرساخت ها و خدمات عمومي مورد نياز مردم در شهر ميشود.[5]

2-3-مزايا و معايب زندگي شبانه

الف- شبانه روزي بودن بعضي از فعاليتها در شهر مزاياي زير را به دنبال دارد:

رونق اقتصادي صنعت که ميتواند به اشتغال به كار در ساعتهاي طولانيتر بازدهي را افزايش دهد؛ كمك به رفع نياز مصرف كنندگان خارج از ساعت معمول؛افزايش امنيت براي زنان و كاهش ترافيك.

ب- معايب شهرهاي 24 ساعته:

کاهش سلامتي و ناسازگاريهايي زیستی،افزایش بيماريهاي قلبي، بيخوابي و يا خوابهاي منقطع، اختلالات گوارشي، چاقي، خستگي روحي و ناهنجاري هاي اجتماعي [6]

2-4-عوامل موثر در حيات شبانه شهري

با توجه به مباني تدوين شده و ديگر منابع مرتبط، مي توان دسته بندي كلي براي تحليل كيفيت زندگي شبانه را، به ابعاد ماهوي و رويهاي تقسيم كرد.

در بعد ماهوي مي توان عوامل موثر را طبق پنج لايهي مورد نظر در پروژههاي طراحي شهري بررسي كرد که شامل كاربري و فعاليت، منظر شهري ،حركت و دسترسي ،استخوانبندي عرصه همگاني ،فرم كالبدي میباشد.

اما در بعد رويه اي، بيشتر به بحث هاي اجتماعي و اقتصادي تاثير گذار دراين روند پرداخته مي شود.[7]