1- مقدمه
وقوع زلزله تاثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی گذاشته و تلفات سنگینی بر ساکنان آنها وارد می سازد و بنابراین لازم است چاره اندیشیهایی جهت کاهش تاثیرات این سانحه برروی شهرها صورت گیرد. شهرها دارای کالبدی هستند که به مثابه ظرفی انسانها و فعالیتهایی را در خود جای داده اند. هرچه ظرف قرارگیری انسان وفعالیتها یعنی کالبد شهرها آسیب پذیرتر باشد،میزان تلفات نیز بیشتر میگردد.از جمله مواردی که آسیب پذیری را افزایش می دهند میتوان به تراکم بالای جمعیتی سکونتگاهها،بافت فشرده و پرتراکم ساختمانی، عرض کم و محصوریت بالای معابر و نبود و کمبود فضاهای باز اشاره نمود. شهرهای کشور ما با توجه به توسعه بدون برنامهشان، اغلب دارای بافتی فشرده بوده و عوامل مختلف جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی مانع از شکلگیری فضاهای باز و عمومی در آنها شده است. مساله ارزش اقتصادی زمین نیز توجه بنگاههای اقتصادی را به خود جلب کرده و موجب شده است که حداکثر بهرهبرداری از آن صورت گیرد که نتیجه این امر افزایش تراکمهای ساختمانی،عرض پایین معابر و فقر شدید فضاهای باز در شهرها و مخصوصا کلان شهرها می باشد [1].از طرفی تاکنون نگاه مسئولان و مدیران شهری به زلزله بیشتر متوجه به مقاوم سازی بناها بوده است و تا کنون ساخت و بافت شهرها و فضاهای باز شهری و نقش و تاثیرشان در کاهش اثرات و بهبود روند امداد رسانی و اقدامات بعدی آن،کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
در این مقاله سعی شده است با توجه به موقعیت ایران در خصوص قرارگیری در کمربند زلزله آلپ – هیمالیا و همچنین آسیب پذیری اکثر شهرهای کشور و از جمله کلان شهر مشهد در برابر این سانحه طبیعی و ابعاد مهم اثرگذاری شرایط بحرانی و تبعات ویرانگر آنها، مبانی و مفاهیم مرتبط بافضاهای باز شهری و نقش این فضاهادر مراحل مختلف وقوع زلزله مورد بررسی و تحلیل واقع شده و متناسب با نوع استفادهای که از فضاها انتظار میرود امکاناتی در آنها پیش بینی شده و یا توصیه هایی ارائه گردد.
2- بیان مساله
ساخت طبیعی کشور ما زلزله را به عنوان یکی از مخربترین و تهدید کننده ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است و بررسی تاریخ نشان می دهد که هر از چند گاهی مناطق وسیعی از کشورمان توسط این سانحه طبیعی منهدم شده و آسیب های جانی و مالی بسیار بر جای مانده است[2]. بی تردید در چنین وضعیتی،کاهش تلفات و افزایش ضریب امنیت اجتماعی و مهمتر از آن حفظ سرمایه های انسانی و غیر انسانی مجتمع های زیستی جزو وظایف و اولویت های اصلی هر جامعه محسوب می شود؛ در غیر این صورت هستی اجتماعی، اقتصادی و کالبدی جامعه در معرض تهدید جدی قرار می گیرد[1]. با توجه به قرار گرفتن شهر مشهد در پهنه ی با خطر لرزه خیزی بالا و پایین بودن کیفیت شهرسازی و کمبود شدید فضاهای باز و سبز شهر مشهد و عدم استفاده از پتانسیل آنها، ضرورت مطالعه وتحقیق در این زمینه احساس میگردد . تحقیق حاضر سعی در انجام این امر و بررسی نحوه استفاده از پتانسیلهای فضاهای باز موجود شهر جهت کاستن از خطرات زلزله و ایجاد ایمنی برای شهروندان دارد.از این روی در ادامه ابتدا به بیان مفاهیم مرتبط با زلزله و آسیبپذیری شهر در برابر آن پرداخته و سپس نقش فضاهای باز در کاهش آسیبپذیری شهردر مراحل مختلف وقوع زلزله را مطرح نموده و در انتها نیز با استفاده از این مفاهیم،سعی در ارائه راهکارهایی در جهت افزایش ایمنی و کاهش آسیبپذیری محدوده مورد مطالعه در برابر زلزله گردیده است.
نویسنده: سلمان آل حسن_کارشناس شهرسازی و کارشناس ارشد مدیریت شهری
فایل کامل مقاله:full paper article fina
