1- مقدمه

وقوع زلزله تاثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی گذاشته و تلفات سنگینی بر ساکنان آنها وارد می سازد و بنابراین لازم است چاره اندیشی­هایی جهت کاهش تاثیرات این سانحه برروی شهرها صورت گیرد. شهرها دارای کالبدی هستند که به مثابه ظرفی انسانها و فعالیتهایی را در خود جای داده اند. هرچه ظرف قرارگیری انسان وفعالیتها یعنی کالبد شهرها آسیب ­پذیرتر باشد،میزان تلفات نیز بیشتر می­گردد.از جمله مواردی که آسیب­ پذیری را افزایش می دهند می­توان به تراکم بالای جمعیتی سکونتگاه­ها،بافت فشرده و پرتراکم ساختمانی، عرض کم و محصوریت بالای معابر و نبود و کمبود فضاهای باز اشاره نمود. شهرهای کشور ما با توجه به توسعه بدون برنامه­شان، اغلب دارای بافتی فشرده بوده و عوامل مختلف جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی مانع از شکل­گیری فضاهای باز و عمومی در آنها شده است. مساله ارزش اقتصادی زمین نیز توجه بنگاه­های اقتصادی را به خود جلب کرده و موجب شده است که حداکثر بهره­برداری از آن صورت گیرد که نتیجه این امر افزایش تراکم­های ساختمانی،عرض پایین معابر و فقر شدید فضاهای باز در شهرها و مخصوصا کلان شهرها می باشد [1].از طرفی تاکنون نگاه مسئولان و مدیران شهری به زلزله بیشتر متوجه به مقاوم سازی بناها بوده است و تا کنون ساخت و بافت شهرها و فضاهای باز شهری و نقش و تاثیرشان در کاهش اثرات و بهبود روند امداد رسانی و اقدامات بعدی آن،کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

در این مقاله سعی شده است با توجه به موقعیت ایران در خصوص قرارگیری در کمربند زلزله آلپ – هیمالیا و همچنین آسیب پذیری اکثر شهرهای کشور و از جمله کلان شهر مشهد در برابر این سانحه طبیعی و ابعاد مهم اثرگذاری شرایط بحرانی و تبعات ویرانگر آنها، مبانی و مفاهیم مرتبط بافضاهای باز شهری و نقش این فضاهادر مراحل مختلف وقوع زلزله مورد بررسی و تحلیل واقع شده و متناسب با نوع استفاده­ای که از فضاها انتظار می­رود امکاناتی در آنها پیش بینی شده و یا توصیه هایی ارائه گردد.

2- بیان مساله

ساخت طبیعی کشور ما زلزله را به عنوان یکی از مخربترین و تهدید کننده ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است و بررسی تاریخ نشان می دهد که هر از چند گاهی مناطق وسیعی از کشورمان توسط این سانحه طبیعی منهدم شده و آسیب های جانی و مالی بسیار بر جای مانده است[2]. بی تردید در چنین وضعیتی،کاهش تلفات و افزایش ضریب امنیت اجتماعی و مهمتر از آن حفظ سرمایه های انسانی و غیر انسانی مجتمع های زیستی جزو وظایف و اولویت های اصلی هر جامعه محسوب می شود؛ در غیر این صورت هستی اجتماعی، اقتصادی و کالبدی جامعه در معرض تهدید جدی قرار می گیرد[1]. با توجه به قرار گرفتن شهر مشهد در پهنه ی با خطر لرزه خیزی بالا و پایین بودن کیفیت شهرسازی و کمبود شدید فضاهای باز و سبز شهر مشهد و عدم استفاده از پتانسیل آنها، ضرورت مطالعه وتحقیق در این زمینه احساس می­گردد . تحقیق حاضر سعی در انجام این امر و بررسی نحوه استفاده از پتانسیلهای فضاهای باز موجود شهر جهت کاستن از خطرات زلزله و ایجاد ایمنی برای شهروندان دارد.از این روی در ادامه ابتدا به بیان مفاهیم مرتبط با زلزله و آسیب­پذیری شهر در برابر آن پرداخته  و سپس نقش فضاهای باز در کاهش آسیب­پذیری شهردر مراحل مختلف وقوع زلزله را مطرح نموده و در انتها نیز با استفاده از این مفاهیم،سعی در ارائه راهکارهایی در جهت افزایش ایمنی و کاهش آسیب­پذیری محدوده مورد مطالعه در برابر زلزله گردیده است.

نویسنده: سلمان آل حسن_کارشناس شهرسازی و کارشناس ارشد مدیریت شهری

فایل کامل مقاله:full paper article fina