ایوان و مصلای طرق جزو معدود بناهای تاریخی مشهد است که عمرش به بیش از 500 سال می رسد و بنابر ادعای کارشناسان و مورخان در دوره تیموری بنا شده است؛ بااین همه مدت هاست که حال وروز این بنای ارزشمند با 6 قرن عمر خوب نیست و وضعیت آن سال به سال بدتر و ویرانی آن بیشتر شده است و هیچ عملیات جدی مرمتی ای روی آن انجام نشده است. تصویب سند توسعه محله طرق در خردادماه سال گذشته که در آن مرمت این بنای ششصدساله و سامان دهی اراضی اطراف ایوان طرق به عنوان یکی از برنامه های توسعه ای این محله پیش بینی شده است، بالاخره و بعد از کش وقوس های فراوان توانست میراث فرهنگی و آستان قدس رضوی را پای یک میز بنشاند تا برای مرمت وسامان دهی این بنا به یک توافق مشترک برسند.
پیوستی که بند مرمت آن اجرا نشد
حدود 82 سال پیش و در سال 1318 هجری خورشیدی، «اداره عتیقات» دولت وقت ایران، ایوان طرق را اثری واجد ارزش شناخت و آن را در فهرست آثار ملی ثبت کرد، اما کاری برای مرمت آن انجام نداد و این بنای ششصدساله تا حوالی دهه 60 به حال خودش رها و روزبه روز بر ویرانی های آن افزوده شد. سال 1364 با شدت گرفتن تخریب ایوان طرق، این بنا با اعتباری 25 میلیون تومانی به شکلی تقریبا اساسی مرمت شد تا بنا تخریب نشود. 26 سال بعد از این ترمیم و مرمت، میراث فرهنگی 50 میلیون تومان صرف بازسازی خرابی های جدید ایوان طرق کرد و حسین عباس زاده، معاون وقت اداره کل میراث فرهنگی استان، اعلام کرد که قرار گرفتن ایوان طرق در اراضی موقوفه آستان قدس رضوی و هماهنگی با این سازمان برای اجرای اقدامات و بازسازی بنیادی کار را دشوار می کند. این ناهماهنگی و نبود اجازه ورود میراث به اراضی آستان برای مرمت جدی ایوان و مصلای طرق تا سال گذشته همچنان ادامه داشت. با اینکه در پیوست فرهنگی تصویب شده زائرشهر رضوی، که حدود 5سال پیش و در 200 متری این بنای تاریخی افتتاح شد، به تبدیل محیط ایوان طرق به موزه مردم شناسی با استفاده از ظرفیت های منطقه طرق، احیا و نوسازی ایوان طرق با استفاده از ظرفیت های صندوق احیای اماکن تاریخی اشاره شده بود، اختلافات میان این دو سازمان پابرجا بود و این بند از پیوست فرهنگی زائرشهر از سال 1395 تا امروز به مرحله اجرا نرسیده است.
ضرورت آزادسازی برخی اراضی اطراف ایوان
اما گامِ مهم مرمت ایوان طرق را که خواسته چندده ساله مردم طرق است سازمان بازآفرینی و دفتر توسعه محله طرق برداشت. براساس سند توسعه محله طرق که خردادماه سال گذشته به تصویب فرمانداری و شورای شهرستان رسید، ایوان طرق باید احیا و محیط پیرامون آن باید به فضای سبز تبدیل شود. مدیردفتر توسعه محله طرق با بیان اینکه آستان قدس برای مرمت ایوان طرق و سامان دهی فضای آن باید بخشی از زمین های اطراف این بنای تاریخی را آزاد کند، گفت: آستان قدس باید 5هکتار از اراضی ایوان را در حریم درجه سه آزاد کند و برای ساخت فضای سبز به شهرداری تحویل دهد و خود بنای ایوان هم در حریم درجه 2 برای مرمت به میراث فرهنگی واگذار شود؛ ضمن اینکه قرار است این کار با هزینه آستان قدس رضوی انجام شود.
جلسه هایی که بی نتیجه ماند
امیر حیدرپور ادامه داد: شهرداری قول ایجاد فضای سبز در صورت تحویل زمین را داده است و از طرف دیگر میراث فرهنگی نیز باید از آستان قدس پیگیر اختصاص یک راه دسترسی برای مرمت ایوان و کاوش در محوطه این بنای تاریخی باشد که فعلا هیچ اتفاقی در این زمینه برای مرمت ایوان طرق نیفتاده است.
چهار ماه بعد از تصویب سند توسعه محله طرق، در تیرماه سال 1399 میان سازمان بازآفرینی، شهرداری منطقه ۷ و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان برای تعیین تکلیف و سامان دهی ایوان طرق و بافت اطراف آن توافق انجام شد که به دلیل حضور نیافتن نماینده آستان قدس رضوی بی نتیجه ماند تا سامان دهی این بنای تاریخی در هاله ای از ابهام باقی بماند
به تعهداتمان عمل می کنیم
آستان قدس رضوی یک سال بعد از تصویب سند توسعه محله طرق، از اجرای تعهدات خودش در این ماجرا خبر داد و به ابهامات این ماجرا به نوعی خاتمه داد. مرتضی حقیقی، معاون بهره وری املاک و اراضی آستان قدس رضوی 4 خردادماه امسال در نشستی خبری اعلام کرد که برای موضوع ایوان طرق کارگروه مشترکی با شهرداری مشهد تشکیل داده ایم که یک جلسه از این کارگروه هم برگزار شده است و ما اعلام کرده ایم که هرگونه تعهدی را که قبلا آستان قدس رضوی در این زمینه داشته است انجام می دهد.
آستان قدس پای کار آمده است
ابوالفضل مکرمی فر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، آبان ماه سال گذشته درجریان بازدید از این بنای تاریخی وعده داد که به زودی با آستان قدس رضوی برای تغییر وضعیت فعلی ایوان طرق و احیای آن به توافق خواهیم رسید و حالا 7ماه بعد از این بازدید، وعده مدیرکل میراث استان عملی شد و آستان قدس رضوی و میراث برای احیای ایوان طرق بالاخره سر یک میز نشستند. در همین زمینه معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، با بیان اینکه برای مرمت بنای ایوان طرق با آستان قدس رضوی رایزنی های زیادی داشتیم، به شهرآرا گفت: از آنجایی که برای احیای طرق ردیف اعتباری نداشتیم، این مسئله جزو پروژه های درجریان میراث استان تعریف نشده بود، اما در چارچوب بند الف ماده 98 برنامه ششم توسعه، مرمت این بنای ششصدساله را در دستورکار قرار دادیم.
مرجان اکبری ادامه داد: از آنجایی که این بنا در اراضی موقوفه آستان قدس رضوی قرار دارد، با این مجموعه وارد مذاکره شدیم و در هفته آینده جلسه نهایی مرمت ایوان طرق با آستان برگزار خواهد شد و امیدواریم که کار احیای این بنای ارزشمند به زودی آغاز شود.
ارتباط بنا با شهر باید برقرار شود
وی با تأکید بر اهمیت برقراری ارتباط ایوان طرق با بافت و کالبد شهر افزود: باوجوداینکه بنا دچار ویرانی هایی شده است اما پایدار و مستحکم است و ظاهر آن نیاز به بازسازی و آراستگی اساسی دارد؛ ضمن اینکه با حذف دیوارهای اطراف این اثر، باید ارتباط این اثر با شهر دوباره برقرار شود. برای احیای این اثر، از نظر میراث فرهنگی برنامه ای قابلیت اجرا دارد که به حفاظت از اثر کمک کند و اگر نظرات مشاور آستان قدس به میراث نزدیک باشد، بی شک مورد حمایت میراث خواهد بود.
