وقوع زلزله تاثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی گذاشته و تلفات سنگینی بر ساکنان آنها وارد می سازد و بنابراین لازم است چاره اندیشی‌هایی جهت کاهش تاثیرات این سانحه برروی شهرها صورت گیرد. شهرها دارای کالبدی هستند که به مثابه ظرفی انسانها و فعالیتهایی را در خود جای داده اند. هرچه ظرف قرارگیری انسان و فعالیتها یعنی کالبد شهرها آسیب پذیرتر باشد،میزان تلفات نیز بیشتر میگردد.از جمله مواردی که آسیب پذیری را افزایش می‌دهند میتوان به تراکم بالای جمعیتی سکونتگاهها، بافت فشرده و پرتراکم ساختمانی، عرض کم و محصوریت بالای معابر و نبود و کمبود فضاهای باز اشاره نمود. شهرهای کشور ما با توجه به توسعه بدون برنامه‌شان، اغلب دارای بافتی فشرده بوده و عوامل مختلف جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی مانع از شکلگیری فضاهای باز و عمومی در آنها شده است. مساله ارزش اقتصادی زمین نیز توجه بنگاههای اقتصادی را به خود جلب کرده و موجب شده است که حداکثر بهره‌برداری از آن صورت گیرد که نتیجه این امر افزایش تراکم‌های ساختمانی،عرض پایین معابر و فقر شدید فضاهای باز در شهرها و مخصوصا کلان شهرها می باشد .از طرفی تاکنون نگاه مسئولان و مدیران شهری به زلزله بیشتر متوجه به مقاوم سازی بناها بوده است و تا کنون ساخت و بافت شهرها و فضاهای باز شهری و نقش و تاثیرشان در کاهش اثرات و بهبود روند امداد رسانی و اقدامات بعدی آن،کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ساخت طبیعی کشور ما زلزله را به عنوان یکی از مخرب‌ترین و تهدید کننده ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است و بررسی تاریخ نشان می دهد که هر از چند گاهی مناطق وسیعی از کشورمان توسط این سانحه طبیعی منهدم شده و آسیب های جانی و مالی بسیار بر جای مانده است. بی تردید در چنین وضعیتی،کاهش تلفات و افزایش ضریب امنیت اجتماعی و مهمتر از آن حفظ سرمایه های انسانی و غیر انسانی مجتمع های زیستی جزو وظایف و اولویت های اصلی هر جامعه محسوب می شود؛ در غیر این صورت هستی اجتماعی، اقتصادی و کالبدی جامعه در معرض تهدید جدی قرار می گیرد. با توجه به قرار گرفتن شهر مشهد در پهنه ی با خطر لرزه خیزی بالا و پایین بودن کیفیت شهرسازی و کمبود شدید فضاهای باز و سبز شهر مشهد و عدم استفاده از پتانسیل آنها، ضرورت مطالعه وتحقیق در این زمینه احساس میگردد
شهر مشهد در پهنه تکنوتیکی کپه داغ در شمال و بینالود در جنوب قرار گرفته است و گسل های مهمی در اطراف شهر وجود دارد. . شناسایی محل قرار گیری گسل ها بدلیل امکان وقوع زلزله های شدید، موضوعی مهم در ساخت و سازهای شهری است و باید به آن توجه ویژه کرد.
چهار گسل مهم شهر مشهد عبارتند از: گسل کشف رود که در شمال شهر وجود دارد. گسل طوس، گسل سنگ بست – شاندیز و گسل جنوبی. سه گسل ابتدایی خارج از مشهد و قسمتی از گسل جنوبی در داخل شهر قرار گرفته است. هر چند تا این لحظه هیچ یک از گسل ها مسبب زلزله بزرگ و ویرانگری طی سده اخیر نبوده اند. شواهد وجود ساختاری گسل به معنای فعال یاغیر فعال بودن آن محسوب نمی شود و ثبت وقوع زلزله و سوابق تاریخی، مبنای لرزه زا بودن آن است. طبق درجه بندی خطر نسبی زلزله، شهر مشهد دارای خطر نسبی زیاد می باشد به طور کلی بین بخش های مختلف شهر، بخش مرکزی، شمال و شرق شهر درجه آسیب پذیری بیشتری دارند که دلیل اصلی آن تمرکز بالای جمعیت، عرض کم معابر، وجود بافت فرسوده و بالا بودن شتاب زلزله در این مناطق می باشد
معابر شهری به‌عنوان یکی از عناصر مهم کالبدی شهر، نقشی چشم‌گیر در میزان آسیب‌پذیری دارند به طوری که در صورت مسدود شدن ممکن است خسارات و صدمات را به هنگام و بعد از وقوع زلزله به چندین برابر برسانند؛ مسائل و آسیب‌هایی سبب روی آوردن به مدیریت بحران به‌عنوان رویکردی جهت کاهش آسیب‌پذیری در برابر مخاطرات طبیعی خصوصاً زلزله در شهرها شده است بنابراین بررسی شبکه معابر با توجه به ارتباط تنگاتنگ آن با سایر کاربری‌ها دارای اهمیت هست
بر اساس بررسی های انجام شده بر معابر شهر مشهد،در برخی مناطق شهر با توجه به عدم رعایت تناسب ارتفاع ساختمان به عرض معبر،در موقعیت خطرناکی قرار خواهند گرفت و در صورت تخریب ساختمان های بدنه آن ها،دارای سازگازی کاملا نامناسب می گردند و در صورت بروز فاجعه هایی چون زلزله و دیگر حوادثی که نیاز به امدادرسانی فوری داشته باشد،عملیات تخلیه اضطراری به خوبی انجام نشده و نمی توانند نقش چندان موثری در کاهش آسیب پذیری و امدادرسانی فوری ایفا نمایند بنابراین پیشنهاد می شود از مسیرهای اصلی به عنوان بهترین راهها برای دسترسی به نقاط مختلف شهر استفاده شود
سامانه حمل و نقل دارای نقشی اساسی در بحران زمین لرزه می باشد با توجه به اینکه این سامانه می تواند در برابر زمین لرزه ها به شدت آسیب پذیر باشد بر این اساس ضروری است نسبت به ارزیابی آسیب پذیری سامانه های حمل و نقل اقدام نموده و بر اساس شناخت این سامانه در شرایط بحرانی پس از زمین لرزه نسبت به گردآوری ساماندهی و برنامه ریزی اقدام کرد.در گردآوری و سازماندهی و برنامه‌ریزی باید مد نظر داشت که شریانهای حیاتی در هنگام وقوع زمین لرزه از یکدیگر تاثیر پذیرند. بنابراین نمی‌توان تنها واکنش های جداگانه آنها را ملاک عمل قرار داد و بایستی برای کل مجموعه نیز فکری کرد
توجه به این نکته ضروری است که تنها یک شبکه زیرساختی از هر نوع وجود دارد به عبارت دیگر نمی توان دو شبکه یکی برای حالت عادی و یکی و برای شرایط بحران داشت بنابراین شبکه حمل و نقل باید در حالت عادی و بحرانی نیازهای کاربران را به بهترین نحو تامین نماید
الهه رحیم زاده-کارشناس ترافیک و حمل و نقل شهری و خبرنگار پایگاه خبری اختصاصی افق اندیشان مشهد
