وقتی صحبت ازجهان‌شهر معنوی می شود یعنی جایگاه مذهبی آن، باعث ایجاد تمایز شهر از دیگر شهرها شده است و سیستم ها ونظام های شهر براساس معنویت برنامه ریزی و طراحی شود. نقش محوری در جهان‌شهری معنوی «ارتباطات معنوی در ابعاد شبکه ای » است. وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، در مشهد میتواند به عنوان قطب ارتباطات معنوی در جهان و برای همه پیروان ادیان پناهگاه معنویت، رشد و اخلاق باشد. تبیین چارچوب جهان شهر مذهبی برای شهر مشهد میتواند به عنوان یک مدل برای ساخت سازه های ایجاد تمدن استفاده بشود. جهان شهر قابلیت پیاده سازی دارد. شهر مشهد به دلیل وجود بارگاه حضرت رضا علیه السلام امروزه به یک کلانشهر با عملکرد غالب مذهبی تبدیل شده است. پس از پایان جنگ و همزمان با تهاجم فرهنگی دشمن برخی با نظرات به ظاهر تخصصی وکارشناسی سعی در ازبین بردن هویت شهر مشهد داشتند.
ادواردو آنیلی در سفری که به مشهد مقدس داشته با مشاهده‌ی تفریحگاه های بسیار در مشهد گفت در ایتالیا شهری بود که به عنوان مرکزی مذهبی شناخته می‌شد، کسانی که مخالف آن مکان مذهبی بودند، کوشیدند با پدید آوردن تفریحگاه‌های بسیار پیرامون شهر، چهره‌ی شهر را دگرگون کنند. شما مراقب باشید که مشهد را تنها با نام امام رضا (علیه السّلام) بشناسند. وضعیت شهر مشهد را بنگرید، نقشه توسعه شهر را ببینید. خیلی ها سعی داشتند با ایجاد مجتمع های تجاری لوکس وهتل های بلندمرتبه با طراحی غربی وایجاد تفریح گاه های متعدد روح زیارت و قطبیت حرم را به حاشیه ببرند.
دال مرکزی گفتمان فرهنگی- اقتصادی- اجتماعی در مشهد باید برمبنای زیارت باشد. زیارت بارگاه معنوی امام رضا(ع) مهمترین دلیل سفر به این شهر است بنابراین ظرفیت های شهر باید درخدمت به زائرین باشد. مشهد شهری زیارتی است و باید شهری زیارتی باقی بماند نه اینکه جنبه‌ی تفریحی پیدا کند.
رشد و ارجحیت بخشی مولفه های گردشگری مبتنی براقتصاد لیبرالیسم و بی توجهی به انگاره های هویت تاریخی- مذهبی شهر در چند سال اخیر باعث عقب ماندگی مشهد در مسیر تحقق جهانشهر مذهبی شده است. مشهد یک شهر مذهبی است بنابراین تمامی سیستم های شهری باید برپایه مبانی و ارزش های اسلامی پایه گذاری شود. پارادایم اقتصادی شهر باید منطبق بر اقتصاد شهر اسلامی باشد.گردشگری شهر باید گردشگری اسلامی باشد. متاسفانه درحال حاضر هیچ چهارچوب مشخصی برای مدیریت شهر اسلامی وجود ندارد. مشهد کلانشهر مذهبی است. شورای شهر قبلی با دوگانه‌سازی‌هایی مانند گردشگری و زیارت یا بی توجهی به مناسبات ایام شادی و غم اهل بیت سعی در ارجحیت سیاحت بر زیارت داشت. باتوجه به سفر بیش از 20 میلیون زائر به مشهد در سال، این حجم از زائرین که بخش عمده ای ازآنها میتوانند سفیران گفتمان زیارت درشهرشان باشند ظرفیت بسیارخوبی برای تحقق جهانشهر مذهبی است. ساخت جهانشهر مذهبی نیاز به ارتباط متوالی با زائرین دارد. حس تعلق به مشهد باید در بین زائران ایجاد و تقویت بشود.مدیریت شهری باید از توانمندی زائران در بهبود وتقویت شهرمشهد استفاده کنند. اقتصاد بانکی و ربوی در جهان شهر مذهبی جایی ندارد. مدیریت شهری باید از بسترهایی مانند وقف ومشارکت مردمی در بهبود اقتصاد ومعیشت شهر وشهروندان استفاده کند. تامل درضوابط ساختمان سازی برنامه ریزی ها و طراحی شهری با انگاره های اسلامی ضروری به نظر می رسد.جهان شهر مذهبی باید نماد وحدت باشد. نقطه ثقل در تبدیل شدن به جهان شهر مذهبی ارتباطات شبکه ای درابعاد مختلف است.
علی حجازیان، دانشجوی دکتری شهرسازی- پژوشگر شهرسازی
