در فرآیند شکل‌گیری پدیده حاشیه‌نشینی، دو عنصر زمان و مکان به عنوان شرط لازم و دو عنصر اقتصادی و اجتماعی به عنوان شرط کافی برای شناخت و درک آن موثر می‌باشند. در ارتباط با علت و شناخت زمینه های حاشیه‌نشینی، نظریه‌های متفاوتی ارائه شده است. این نظریه ها، اگرچه تا حد زیادی ناشی از وجوه مختلف حاشیه نشینی است، لیکن تعلق صاحب نظران به دیدگاه‌ها و مکاتب فکری گوناگون سهمی مهمی در این امر دارد.
مشکل حاشیه شهر مشهد در خود حاشیه نهفته است و باید متن آن درست شود تا آنچه به عنوان حاشیه می شناسیم، عملا از جغرافیای شهرمان حذف شود. در این میان مدیریت شهری رسالت دشواری را بر دوش دارد چرا که در امر خدمات‌رسانی به این بافت که در زمره سکونتگاههای رسمی شهر نمی‌گنجد، با نوعی تناقض مواجه می‌شود. بر این اساس اگر قرار باشد شهرداری خدماتی را به حاشیه شهر ارائه کند، بار سنگین جمعیتی که معادل یک سوم جمعیت رسمی شهر است، بر دوش مدیریت شهری می‌افتد و این امر دشواریی هایی را به لحاظ اعتباری و خدماتی رقم می‌زند که می‌تواند نارضایتی شهروندان را در پی داشته باشد. در عین حال اگر از ارائه خدمات ممانعت شود نیز، ارزش‌ها به چالش کشیده می‌شوند و مشکلات حاشیه شهر آنچنان تشدید می‌شوند که تجربه اوایل دهه 70 در شهر دور از انتظار نخواهد بود. در حقیقت نحوه مواجهه مدیریت شهری با مقوله حاشیه نشینی به مثابه شمشیری دو لبه است که مواجهه با آن هوشیاری مدام را می‌طلبد.از سوی دیگر نادیده گرفتن معضل اسکان غیر رسمی از سوی مسئولان در کنار مشکلاتی نظیر کمبود اعتبار همیشگی و چند بعدی بودن سامان‌دهی سکونتگاههای غیر رسمی باعث شده تا وضعیت اجتماعی کشور در این بخش تاسف بار باشد. حاشیه شهر مشهد هم متاثر از عواملی این چنینی است، با این تفاوت که عمدتا شاهد تشدید مشکلات از جنبه‌های اجتماعی در این شهر هستیم. زائرپذیر بودن شهر مشهد را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این سکونتگاه‌ها دانست. از سوی دیگر، بعد از جنگ افغانستان مهاجران خارجی زیادی به ایران آمدند و در این سال‌ها حوادث فراوانی نیز در استان‌های همجوار خراسان رضوی روی داد که سرعت اسکان غیر رسمی را افزایش دادند. مشکلات ساختاری در سطح سیاست‌های کلان کشور و وضعیت کشور در سال‌های اخیر از جمله؛ افزایش ناگهانی و چندین باره قیمت مسکن، سرمایه‌گذاری در پروژه های مسکن مهر نیز در این روند بسیار موثر بودند و شهرنشینان زیادی را مجبور کردند برای زندگی به حاشیه شهرها بروند.
اما برای جمع‌بندی بحث باید اشاره کنیم که ؛ سکونتگاههای غیر رسمی شهر مشهد و حاشیه ایجاد شده در آن به دلیل موقعیت سیاسی و اجتماعی ویژه‌ای که این شهر دارد نسبت به سایر کلان‌شهرهای کشور اهمیت بیشتری دارد و اگرچه در سال‌های اخیر اقدامات مفیدی در راستای حل معضل حاشیه شهر مشهد صورت گرفته اما مشکل اصلی آن است که سندها و مصوبات تصویب می‌شوند اما به مرحله اجرا نمی‌رسند
پوریا علایی:کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری
